Dưới ánh sao thu – Under the autumn star (Chương IX, X, XI)

Knut Hamsun

IX

Cái giếng đã hoàn thành, mương đã đào xong, và người thợ đã tới để đặt những đường ống. Anh ta chọn Grindhusen giúp mình làm việc, và tôi được cắt cử mở một con đường cho những đường ống chạy lên từ tầng hầm qua hai tầng của ngôi nhà. Một hôm Fruen đi xuống khi tôi đang bận rộn trong tầng hầm. Tôi cất tiếng gọi bà để nhắc bà để ý tới cái hố trên sàn nhà, nhưng bà tỏ ra rất bình thản. “Giờ thì chưa có cái hố nào ở đó, phải không?” bà hỏi, chỉ sang một phía. ‘Hay ở đó?” Nhưng rốt cuộc bà vẫn bị vấp, và trượt vào cái hố tôi đang đứng. Và chúng tôi đứng đó. Dù sao thì ở đó không được sáng; và với bà, vừa đi vào từ ánh sáng phía ngoài, hẳn nó phải tối đen. Bà sờ soạng cạnh hố và bảo: “Làm sao tôi trở lên lại đây?” Tôi nhấc bà lên. Chuyện này không có gì đáng nói; bà có một thân hình mảnh khảnh, dù đã có một cô con gái lớn. “Chà, tôi phải nói là…” Bà đứng lên, phủi đất ra khỏi chiếc váy. “Một, hai, ba, và lên – gọn gàng hết sức…. Nghe này, tôi muốn anh giúp tôi vài việc trên gác hôm nào đó, được không? Tôi muốn dời một số đồ đạc. Chỉ có điều chúng ta phải đợi tới hôm chồng tôi làm xong phần chái; ông ấy không thích việc tôi di chuyển các thứ. Bao lâu nữa anh mới làm xong mọi thứ ở đó để làm tại đây?” Tôi nói ra một thời gian, một tuần hay khoảng đó. “Rồi anh sẽ đi đâu?” “Tới nông trại gần đây. Grindhusen đã xác định chúng tôi sẽ tới đào khoai ở đó…” Sau đó là công việc trong bếp; tôi phải cưa xuyên qua sàn nhà ở đó. Tiểu thư Elisabeth vào bếp một hai lần trong lúc tôi đang ở đó; hầu như không thể làm khác được khi xét tới việc đây là nhà bếp. Và dù không ưa tôi, nàng cố nói một đôi từ, và đứng nhìn tôi làm việc một lúc. “Cứ tưởng tượng, Oline ạ,” nàng nói với người giúp việc, “khi mọi thứ xong xuôi, và bà chỉ cần mở một cái vòi nước.” Nhưng Oline, đã già, trông không có gì vui vẻ. Việc đưa nước qua một cái ống thẳng vào nhà giống như chống lại Đấng Toàn năng, bà nói. Bà đã xách tất cả số nước bà cần trong suốt hai mươi năm qua, giờ bà sẽ làm gì? “Nghỉ ngơi,” tôi nói. “Nghỉ ngơi, đúng thật là! Chúng ta được tạo ra để làm việc. Tôi chọn công việc chứ không phải nghỉ ngơi.” “Và may vá các thứ để chống lại thời gian bà có chồng,” Frøken Elisabeth nói, với một nụ cười. Đó chỉ là cách nói của con gái, nhưng tôi biết ơn nàng về việc tham gia một phần nhỏ trong cuộc chuyện trò và ở đó một lúc. Và lạy Trời, tôi đã cố cư xử nói năng một cách thông minh và hợp lý, cố thu hút sự chú ý như một cậu con trai. Tôi vẫn còn nhớ. Rồi đột nhiên dường như Frøken Elisabeth nhớ ra việc ở đây với chúng tôi lâu hơn là không thích hợp, vì thế nàng đi. Chiều hôm đó tôi ra nghĩa trang, như từng làm trước đó nhiều lần, nhưng khi nhìn thấy Frøkenen đã có mặt ở đó, tôi quay đi, bước vào rừng. Sau đó tôi nghĩ: chắc chắn giờ đây nàng sẽ cảm động vì sự khiêm tốn của tôi, và nghĩ: anh chàng tội nghiệp, anh ta tỏ ra thật sự thanh lịch trong việc đó. Và điều kế tiếp, tất nhiên, là tưởng tượng rằng nàng đi theo tôi. Tôi sẽ đứng lên từ tảng đá đang ngồi và cất tiếng chào hỏi. Khi đó nàng sẽ bối rối chút đỉnh và nói: “Tôi chỉ đi tản bộ một chút – chiều hôm nay thật đẹp – anh đang làm gì ở đây vậy?” “Chỉ ngồi đây thôi,” tôi đáp, với đôi mắt thơ ngây, như thể những ý nghĩ của tôi đã biến đi đâu hết. Và khi nghe nói tôi chỉ ngồi đó trong chiều muộn, nàng phải nhận ra rằng tôi là một gã mơ mộng và một tâm hồn có chiều sâu tiềm ẩn, và rồi nàng sẽ yêu tôi… Chiều hôm sau nàng lại có mặt ở nghĩa trang, và một ý nghĩ rất tự cao tự đại đột ngột bay vào tâm trí của tôi: nàng đến là để gặp tôi! Nhưng, khi quan sát nàng kỹ hơn, tôi thấy rằng nàng đang bận rộn làm gì đó cạnh một ngôi mộ, vậy là nàng tới không phải vì tôi. Tôi len lén đi tới chỗ gò mối trong rừng và quan sát những con côn trùng một lúc lâu; sau đó, tôi ngồi lắng nghe tiếng rơi của những quả thông và những chùm quả thanh lương trà. Tôi ngâm nga một giai điệu, huýt sáo cho mình nghe và suy nghĩ; thỉnh thoảng tôi phải đứng lên đi một chút để làm ấm người. Nhiều giờ trôi qua, đêm buông xuống, và tôi yêu nàng đến nỗi tôi bước đi ở đó với mái đầu trần, để lộ mọi vẻ mặt ra trước ánh nhìn đăm đăm của những vì sao. “Mấy giờ rồi?” Grindhusen có thể sẽ hỏi khi tôi quay về cái kho thóc. “Vừa hết mười một giờ,” tôi sẽ đáp, dù có thể đã là hai ba giờ sáng. “Chà! Và là một giờ hay ho để lên giường. Fansmagt! Đánh thức người ta khi họ đang say giấc!” Và Grindhusen trở người để rơi lại vào giấc ngủ trong khoảnh khắc. Với Grindhusen thì không có gì rắc rối. Phải, đúng là một gã đàn ông sẽ trở nên ngốc nghếch quá mức khi yêu trong lứa tuổi chớm tàn. Và ai là người có thể chỉ ra một phương cách để tìm được sự yên tĩnh thanh bình trong tâm trí?

X

Một người đàn ông tới vì mấy thứ đồ nghề thợ nề của mình; anh ta muốn lấy lại chúng. Gì chứ? Vậy ra Grindhusen không lấy cắp chúng! Nhưng Grindhusen luôn là thế: tầm thường, tối dạ, không hề xuất chúng trong bất cứ việc gì, chưa bao giờ là một tâm hồn cao thượng. Tôi nói: “Anh đó, Grindhusen, ở anh chả có gì khác ngoài ăn, ngủ và làm việc. Giờ thì một gã tới để lấy mấy thứ đồ nghề đó. Vậy là anh chỉ mượn chúng; anh chỉ giỏi những việc đó. Tôi sẽ không trở thành anh vì bất cứ thứ gì.” “Đừng có ngốc thế,” Grindhusen nói. Anh ta bị xúc phạm, nhưng tôi lại xoa dịu anh ta, như từng làm nhiều lần trước đó, bằng cách vờ rằng tôi chỉ nói đùa. “Giờ chúng ta sẽ làm gì?” anh ta hỏi. “Anh sẽ xoay xở tốt thôi,” tôi đáp. “Xoay xở, được sao? “Phải, không thì tôi sai lầm nhiều lắm.” Và một lần nữa Grindhusen dịu xuống. Nhưng vào lúc nghỉ giữa trưa, khi đang cắt tóc cho anh, tôi lại chọc giận anh khi đề nghị anh nên gội đầu. “Một người ở tuổi của anh nên hiểu biết hơn để đừng nói những câu như thế,” anh nói. Và có Trời biết, nhưng có thể anh nói đúng. Mái tóc đỏ của anh vẫn dày như cũ, dù anh đã có cháu ngoại rồi… Chuyện gì sắp xảy đến với cái kho thóc của chúng tôi? Có những hồn ma quanh quất hay không? Ai đã đột ngột tới đó một ngày kia và quét dọn sạch sẽ nơi đó, biến mọi thứ trở nên dễ chịu và ngăn nắp? Grindhusen và tôi, mỗi người có chỗ ngủ của mình; tôi có mua hai tấm chăn, nhưng hàng đêm anh đi ngủ với đầy đủ quần áo, anh khoácmọi thứ đó lên mình, rồi cuộn người vào đống cỏ khô. Và lúc này hai tấm chăn của tôi nằm gọn gàng, chờ đợi toàn thế gian như một cái giường. Tôi không phản đối việc này; chắc chắn là một trong số những người giúp việc đã sắp xếp để dạy tôi những cách thức ngăn nắp và trật tự. Với tôi thì không có gì khác biệt. Giờ tôi đã sẵn sàng để bắt đầu cắt qua sàn nhà ở tầng trên, nhưng Fruen năn nỉ tôi hãy dời việc đó qua hôm sau; chồng bà sẽ hoàn tất cái chái, và tôi không nên làm phiền ông. Nhưng sáng hôm sau, chúng tôi lại phải hoãn nó lần nữa; Frøken Elisabeth sẽ tới cửa tiệm để mua vô số thứ, và tôi cùng đi với nàng để mang chúng. “Tốt,” tôi nói, “tôi sẽ tiếp tục làm sau vậy.” Cô gái lạ lùng! Phải chăng nàng đã nghĩ tới việc thôi đi chung với tôi trên đường? nàng nói: “Nhưng anh nghĩ anh có thể một mình tìm ra đường đi không?” “Chắc chắn, tôi từng tới đó trước đây. Đó là nơi chúng tôi mua sắm đồ cho mình.” Tôi không thể băng qua cả ngôi làng trong bộ quần áo lao động lấm lem đất sét: tôi mặc cái quần tốt nhất, nhưng khoác lên người cái áo blu. Cứ thế tôi đi ở phía sau. Chặng đường dài khoảng hai dặm; ở phần cuối chặng đường thỉnh thoảng tôi nhìn thấy Frøken Elisabeth ở phía trước, nhưng tôi cẩn thận không tới gần. Có lần nàng nhìn quanh, lúc ấy tôi thu người bé lại hết mức, và nép vào bìa rừng. Sau khi mua sắm xong, Frøken Elisabeth ở lại sau với vài cô bạn gái; tôi mang các thứ trở về nhà vị cha xứ, tới nơi vào khoảng giữa trưa, và được mời vào ăn trong bếp. Ngôi nhà có vẻ vắng người. Harald đi vắng, những người hầu đang vắt quần áo, chỉ có Oline bận rộn trong bếp. Sau bữa ăn, tôi lên gác, và bắt đầu cưa trong hành lang. “Anh tới đây giúp tôi một tay được không?” Fruen nói, bước tới trước mặt tôi. Chúng tôi đi qua thư phòng của chồng bà và vào phòng ngủ. “Tôi muốn dời cái giường của tôi,” Fruen nói. “Nó quá gần lò sưởi vào mùa đông, và tôi không chịu nóng được.” Chúng tôi dời cái giường tới cửa sổ. “Anh có nghĩ nó ở đây thì tốt hơn không? Mát hơn,” bà nói. Và, tình cờ liếc sang bà, tôi thấy bà đang quan sát tôi với cái nhìn nghiêng kỳ quặc đó… Phải… Trong khoảnh khắc cả người tôi tươi tỉnh, tràn máu nóng và sự xuẩn ngốc. Tôi nghe bà nói: “Anh điên à? – Ồ không, xin anh đấy… cánh cửa…” Rồi tôi nghe tên tôi được thì thầm lặp đi lặp lại… Tôi cưa qua sàn nhà trong hành lang, và hoàn tất mọi thứ. Fruen ở đó suốt buổi. Suốt buổi, bà nôn nao nói, giải thích, cười và khóc. Tôi nói: “Cái bức tranh treo trên giường bà đó, có dời cả nó đi hay không?” “Vâ-âng, có lẽ nên dời,” Fruen nói.

XI

Giờ thì mọi đường ống đã đặt xong, các vòi nước đã được lắp; nước bắn vào bồn với một tia mạnh mẽ. Grindhusen đã mượn những thứ đồ nghề chúng tôi cần từ một nơi khác, nhờ thế chúng tôi có thể trám lại những còn lỗ còn sót đây đó; thêm hai ngày nữa, chúng tôi lấp đầy con mương xuôi sườn đồi, và công việc ở nhà ông mục sư hoàn tất. Ông rất hài lòng; ông đề nghị dán một thông báo trên cây cột đỏ nói rằng chúng tôi là những chuyên gia về giếng, đường ống và cấp nước, nhưng xét tới việc đã quá muộn trong năm, và sương giá có thể rơi vào bất cứ lúc nào, điều đó chẳng ích lợi mấy cho chúng tôi. Chúng tôi xin ông thay vì vậy nên nhớ tới chúng tôi vào mùa xuân sau. Sau đó chúng tôi tới nông trại kế bên để đào khoai tây, hứa sẽ ghé thăm lại nhà ông vào dịp nào đó. Có nhiều nhân công đang làm ở nơi mới; chúng tôi chia thành nhiều nhóm và khá là vui vẻ. Nhưng công việc này sẽ không kéo dài tới một tuần; sau đó chúng tôi sẽ phải di chuyển tiếp. Một chiều nọ ông mục sư ghé tới và đề nghị nhận tôi làm người giúp việc đồng áng ở nhà ông. Đó là một đề nghị tốt đẹp, và tôi suy nghĩ về nó một lúc, nhưng rốt cuộc từ chối. Tôi thà đi lang thang và tự làm chủ chính mình còn hơn, làm những công việc tôi có thể tìm được đây đó, ngủ ngoài trời, tìm ra một điều vặt vãnh để suy tư. Ở đây, trong những cánh đồng khoai tây, tôi gặp một người tôi có thể kết bạn khi Grindhusen đã đi. Người mới này là một anh chàng có tâm hồn giống như tôi, và từ những gì tôi đã nghe và nhìn thấy, gã là một lao động giỏi; gã tên là Lars Falkberget, nhưng gã tự gọi mình là Falkenberg (Cái tên sau có một âm thanh nổi bật hơn là cái tên địa phương mộc mạc Falkberget). Anh chàng Erik trẻ tuổi là đốc công và giám thị phụ trách những nhân công đào khoai, và chở khoai thu hoạch về nhà. Cậu ta là một gã trai hai mươi đẹp mã, điềm tĩnh và khỏe mạnh ở lứa tuổi của mình, và là đứa con trai đích thực của ngôi nhà. Không ngờ gì nữa, giữa cậu ta và Frøken Elisabeth ở nhà ông mục sư có một quan hệ nào đó, xét tới việc một hôm nọ nàng tới đó và đứng nói chuyện với cậu ta ở giữa đồng một lúc. Khi nàng sắp đi, nàng cũng tìm ra vài lời để nói với tôi, rằng Oline bắt đầu quen với những thiết bị ống nước và vòi nước mới. “Thế còn cô? tôi hỏi. Vì lịch sự, nàng cũng trả lời câu hỏi này, nhưng tôi có thể thấy nàng không muốn ởlại trò chuyện với tôi. Nàng ăn mặc thật dễ thương, với một tấm áo choàng nhẹ mới tinh rất hợp với đôi mắt xanh biếc của nàng… Ngày hôm sau Erik gặp một sự cố; ngựa của cậu ta đã lồng lên, lôi cậu ta ngang qua những cánh đồng và cuối cùng quẳng cậu ta vào một cái hàng rào. Cậu ta thâm tím cả người và chảy máu dầm dề; vài giờ sau, khi hồi tỉnh lại, cậu ta vẫn còn chảy máu. Lúc này Falkenberg được cử làm người đánh xe. Tôi vờ đau buồn trước chuyện đã xảy ra, và đi lòng vòng, lặng lẽ và buồn rầu như số còn lại, nhưng tôi không hề cảm thấy như thế. Thật sự, tôi không hề hy vọng có Frøken Elisabeth cho mình; tuy nhiên, tôi đã tống khứ được kẻ được nàng ban ân huệ nhiều hơn tôi. Chiều hôm đó tôi tới khu nghĩa trang và ngồi ở đó một lúc. Ước gì nàng tới, tôi nghĩ bụng. Và mười lăm phút sau nàng tới. Tôi đột ngột đứng lên, hoàn toàn theo dự tính trước, vờ như thể sẽ chuồn đi và trốn, rồi tôi dừng lại, đứng một cách bất lực và nhượng bộ. Nhưng tới đây mọi dự định và kế hoạch của tôi bỏ rơi tôi, và tôi hoàn toàn yếu ớt khi nàng tới gần đến thế; tôi bắt đầu nói đôi điều. “Erik – nghĩ tới việc đã xảy ra – và hôm qua…” “Tôi đã biết chuyện đó,” nàng đáp. “Cậu ta bị thương nặng.” “Vâng, vâng, dĩ nhiên, anh ta bị thương nặng – vì sao anh nói với tôi về anh ta?” “Tôi đã nghĩ… Không, tôi không biết. Nhưng, dù sao, anh ta đã khá hơn. Và chắc chắn là mọi chuyện sẽ ổn thôi.” “Vâng, vâng…” Im lặng. Nghe như thể nàng đang chế giễu tôi. Rồi đột nhiên nàng nói với một nụ cười: “Anh thật là một người kỳ lạ! Cái gì xui khiến anh đi suốt chặng đường để tới đây ngồi vào một buổi chiều vậy?” “Chỉ là một thói quen tôi mới có gần đây. Có gì đó để làm cho tới giờ ngủ.” “Vậy anh không sợ à?” Giọng đùa cợt của nàng mang tới cho tôi can đảm; tôi cảm thấy mình đang đứng trên một mảnh đất chắc chắn hơn, và đáp: “Không, đó chính là vấn đề. Tôi muốn học cách rùng mình ớn lạnh.” “Học cách rùng mình ớn lạnh? Như cậu bé trong chuyện cổ tích. Tôi tự hỏi anh đọc chuyện đó ở đâu?” “Tôi không biết. Trong cuốn sách nào đó, tôi cho là vậy.” Im lặng. “Vì sao anh không tới làm việc cho chúng tôi khi Cha đề nghị anh?” “Tôi không giỏi làm công chuyện đó. Tôi sẽ lên đường với một người khác.” “Anh đi đường nào?” “Tôi không thể nói. Đông hoặc Tây. Chúng tôi chỉ là những gã lang thang.” Im lặng. Tôi xin lỗi,” nàng nói. “Ý tôi là, tôi không nghĩ anh khôn ngoan… Nhưng có phải đó là điều anh đã nói về Erik? Tôi chỉ tới để hỏi thăm về anh ta…” “Giờ thì cậu ta hơi tệ, nhưng ổn.” “Bác sĩ có nghĩ là anh ta sẽ khá hơn?” “Vâng, trong chừng mực tôi biết. Tôi không nghe thấy gì khác.” “Vâng – chúc ngủ ngon.” Ôi, trẻ trung, giàu có và đẹp mã, nổi tiếng và hiểu biết các ngành khoa học!… Nàng bỏ đi… Trước khi rời nghĩa trang tôi tìm được một cái móng của ngón tay cái và bỏ nó vào túi. Tôi chờ một lát, nhìn phía này phía khác, và lắng nghe, nhưng mọi thứ vẫn im lìm. Không có giọng nói nào bảo rằng, “Cái móng tay đó của tôi!”